Urbani blok, oivičen ulicama: Bul. Arsenija Čarnojevića, Antifašističke borbe, Bul. Milutina Milankovića, Milentija Popovića, opština Novi Beograd, Beograd.

početak izgradnje 1969

završetak izgradnje 1976

Aleksandar Stjepanović, Božidar Janković, Branislav Karadžić

GP Napred, GP Ratko Mitrović

Atelje Osnova; Institut za ispitivanje materijala NR Srbije

Arhitektura - Višeporodična/kolektivna, Kula, Lamela, Meandar

Urbanizam - Stambeni blok

Blok 23, Novi Beograd, Centralna zona

Blok 23 je ugaoni blok Centralne zone Novog Beograda, čiji arhitektonsko-urbanistički program kao polazište koristi Blok 21 – modul urbanističke celine Centralne zone. Blok 23 u programskom smislu sadrži varijantu iste tipologije kule, „štangle“ i meandra, preslikanih „u ogledalu“ sa Bloka 21 u odnosu na zamišljenu središnju osu celine u pravcu istok-zapad. Blok je pravougaonog oblika, dimenzija 600h400m, površine oko 19ha. U bloku je sagrađeno 2100 stanova (1929 po projektnom programu), za planiranih 7560 stanovnika, gustina naseljenosti je 395 st/ha. Blok je projektovan i građen kao investicija Jugoslovenske narodne armije, i do privatizacije fonda tokom 1990-tih bio u fondu Vojno-građevinske direkcije.

Blok 23 ima 4 stambene kule, spratnosti P+21 (nakon izrade Studije visokih objekata, spratnost je podignuta sa P+16), čiji se sklop sastoji iz 4 ugaone i 2 linearno organizovane stambene jedinice. Stanovi su konciprani sa fleksibilnim osnovama (jezgro jedinice + lateralne prostorije), u prizemlju su isplanirani prostori namenjeni kućnom savetu i dnevnom boravku dece, a  na krovnim terasama najmanje po jedan slikarski atelje. U prostou između kula izgrađena je polu-ukopana podzemna garaža. Blok ima i 2 „štangle“ – horizontalna stambena bloka spratnosti P+10+Pk; osnova objekata je dvotrakt, dužine 280m, sa lamelama koje su tačkasto spajane vertikalnom komunikacijom. Sklop je sačinjen od 14 lamela. U prizemlju predviđeno po 5 prostorija za kućne savete, na krovnim terasama najmanje po jedan slikarski atelje. Danas se u prizemlju „štangli“ nalaze različiti poslovni prostori (uglavnom amenjeni trgovini), a objekta 5 ima i podzemnu garažu zahvaljujući denivelaciji terena prema autoputu. Ovi objekti su početkom 1990-tih nadograđeni u cilju dobijanja dodatnih stambenih jedinica. Blok ima 2 meandra spratnosti P+4+Pk, osnove u obliku kvadrata. Osnova objekta je dvotrakt, sa lamelama koje su u osnovi tačkasto spajane vertikalnom komunikacijom; sklop je sačinjen od 18 lamela (1+2+8+6+1) međusobno upravnih. Projektnim programom je potrebno nameniti oko 10 stanova sa direktnim pristupom spolja za osobe sa otežanim kretanjem, dok je u delu prizemlja objekta 7 predviđen je dopunski punkt za snabdevanje. Od planiranih pratećih sadržaja izgrađeni su svi planirani programom: dva vrtića sa jaslicama, osnovna škola i centar mesne zajednice. Prema konkursnom zadatku planiran je i objekat samačkog hotela, koji nije izgrađen a na čijem mestu je tokom 2000-tih započeta izgradnja poslovnog objekta sa heliodromom, koji nije završen. Najveći broj stanova je trosoban (31,3%) i dvoiposoban (28,95%).

U konstruktivnom smislu kule su ramovska konstrukcija koju čine stubovi i zidna platna (šajbna), podužne i poprečne grede i serklaži i međuspratne ojačane ploče livene na licu mesta. Dimenizije stubova su 30h70 i 30h120cm, a širina zidnih platana je 15, 20, 25 i 30cm, međuspratna konstrukcija je uglavnom šuplja AB ploča sistema „Ratko Mitrović“ visine 20cm, iznad podruma urađena je AB ploča visine 10cm. Fasadni elementi (sendvič-parapeti, zidna platna, ograde balkona) su montažni, a na licu mesta su rađene ograde na krovu. Meandri i „štangla“ 6 (ulica Milutina Milankovića) su građene u nosećem armirano-betonskom  skeletu; svi unutrašnji zidovi su montažni i služe kao ispuna; horizontalne sila zemljotresa i vetra preuzimaju AB šajbne raspoređene oko vertikalnih komunikacija-čvorišta; međuspratna konstrukcija je viseća tavanica, koja se lije zajedno sa gredama do 2/3 visine (položaj neutralne ose), dok ostatak od 1/3 visine greda se, po uvlačenju negativa, zaliva na licu mesta. Sistem rada je polumontažni, sa montažnim tavanicama, parapetima, žardinjerama i oblogama, dok je skelet i zalivanje čvorova i greda monolitno. „Štangla“ br. 5 (bulevar Arsenija Čarnojevića) je građena u IMS Žeželj sistemu (izvođač GP Napred).

Blok 23 je postao globalno poznat kao ikona brutalističke arhitekture, a zbog specifičnog rešenja fasadnih elemenata koji formiraju svojevrsnu betonsku rešetku na fasadi, nazivan je i betonskim barokom u domaćim stručnim krugovima. Iako u materijalizaciji preovladava natur beton, autori su detaljima stolarije i bravarije uneli žive boje među strukture od betona. Stanovi u Bloku 23 se smatraju za reprezentativne primere tzv. beogradske škole stanovanja i odlikuju se fleksibilnim osnovama, zoniranjem, „kružnom vezom“ između prostorija koju omogućavaju pomične pregrade. Danas su objekti i javne površine u jako lošem stanju, usled lošeg održavanja i dotrajalosti elemenata. Vidljive su brojne parcijalne izmene na fasadama i krovovima, dogradnje, promena stolarije i zastakljivanje terasa. Najveći problem predstavljaju oštećenja betonskih elemenata, delaminacija i korozija armature usled infiltracije vode i ciklusa zamrzavanja i otapanja leda, dotrajali ravni krovovi i terase, ali i proizvoljne intervencije na elementima konstrukcije. Blok ima aktivnu lokalnu zajednicu, koja radi na održavanju zajedničkih javnih prostora u okviru bloka.

 

Izvori

1. Arhitektura urbanizam, brojevi: 2, 41-42, 74-77, 80-81. Beograd: Organ Saveza društava arhitekata i Saveza društava urbanista Jugoslavije, 1960-76.
2. Blagojević, Lj. Novi Beograd – osporeni modernizam. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu, Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, 2007.
3. Vujnović R.: Dinamika izgradnje grada – Jedna etapa u izgradnji i rekonstrukciji Beograda. Beograd: Časopis Izgradnja, Savez građevinskih inženjera i tehničara Srbije i Savez arhitekata Srbije, 1997.
4. Jovanović, J. (2014). Elaborat analize prethodno zaštićene celine Centralna zona Novog Beograda – blokovi 21, 22 i 23. Urbanističko-arhitektonska analiza. Dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda.
5. Jovanović, J. (2017). Mass Heritage of New Belgrade: Housing Laboratory and So Much More. Periodica Polytechnica Architecture, 48(2), pp. 106-112. https://doi.org/10.3311/PPar.11621.
6. Jovanović, J. Arhitekta Aleksandar Stjepanović. Infrastruktura društva: stanovanje i prateće funkcije, objekti dečije zaštite, školstva i visokog obrazovanja. Beograd: Društvo arhitekata Beograda – Beogradska internacionalna nedelja arhitekture, 2019.
7. Tehnička dokumentacija NO Novi Beograd – blok 23, Istorijski arhiv Beograda (IAB)
8. Urbanizam Beograda br. 2. Beograd: Urbanistički zavod Beograda, 1969.
9. Lična arhiva arhitekte Aleksandra Stjepanovića

 

Podnosilac izveštaja

Jelica Jovanović, d.i.a.